Zarządzanie poziomem glukozy we krwi ma zasadnicze znaczenie dla utrzymania zdrowia osoby chorującej na cukrzycę. Związane z tym istotne kwestie obejmują m.in. monitorowanie poziomu glukozy we krwi i wydłużenie czasu spędzanego w zakresie docelowym*. Zrozumienie biologii stojącej za tym mechanizmem może pomóc w pewniejszym zarządzaniu cukrzycą.

Co to jest poziom glukozy  we krwi?

Cukier we krwi – termin używany zamiennie ze sformułowaniem glukoza we krwi – to stężenie glukozy we krwi. Glukoza jest prostą cząsteczką cukru, którą nasze ciała wykorzystują do produkcji energii. Glukoza we krwi jest niezbędna dla wszystkich procesów zachodzących w naszym organizmie, w tym dla funkcjonowania mózgu1.

Jak węglowodany wpływają na poziom cukru we krwi?

Węglowodany w spożywanych przez nas pokarmach są głównym źródłem glukozy, ale może ona również pochodzić z produktów spożywczych, których tradycyjnie nie uważa się za „cukrowe”. Na przykład laktoza w nabiale jest cukrem, który w organizmie zostaje przekształcony w glukozę2.

Kiedy jemy i trawimy pokarm, glukoza dostaje się do krwiobiegu. Następnie, gdy poziom glukozy we krwi wrasta, trzustka zaczyna produkować insulinę – hormon, który umożliwia wchłanianie glukozy do tkanek organizmu, dzięki czemu może ona zostać wykorzystana jako energia. Insulina jest produkowana przez komórki beta trzustki. Komórki te można porównać do automatycznych czujników zamontowanych w drzwiach, które reagują na przechodzące osoby – gdy we krwi jest wysokie stężenie glukozy, komórki beta „otwierają się”, co jednocześnie wzmaga uwalnianie insuliny z trzustki i pomaga w przenoszeniu glukozy do tkanek organizmu3. Natomiast gdy glukozy jest mało, komórki beta „zamykają się” i „wyłączają” uwalnianie insuliny.

W cukrzycy typu 1 reakcja autoimmunologiczna niszczy komórki beta, a trzustka nie może w ogóle wytwarzać insuliny4. W cukrzycy typu 2 trzustka nie może wytwarzać wystarczającej ilości insuliny5 lub organizm nie wykorzystuje insuliny w sposób efektywny, co nazywa się insulinoopornością5,6. W obu przypadkach glukoza nie może dostać się do tkanek organizmu, co oznacza, że nie zostaje wykorzystana lub zmagazynowana w celu uzyskania energii, a zamiast tego pozostaje w krwiobiegu, czego efektem jest podwyższony poziom glukozy  we krwi.

Cukrzyca i insulina

W przypadku obu typów cukrzycy obserwuje się wzrost poziomu glukozy we krwi, zwany również wysokim poziomem cukru we krwi lub hiperglikemią. 

Co może wpływać na poziom glukozy we krwi w cukrzycy?

Cukrzyca jest konsekwencją stanu, w którym organizm pacjenta nie może samodzielnie i „automatycznie” regulować poziomu glukozy we krwi, wobec czego potrzebuje pomocy z zewnątrz, takiej jak leki i/lub  insulina, a także dieta i aktywność fizyczna. Porozmawiaj ze swoim lekarzem prowadzącym, co w Twoim przypadku będzie optymalne do osiągnięcia celów terapeutycznych.

Ponieważ osoby żyjące z cukrzycą muszą przyjmować leki i/lub insulinę, aby kontrolować poziom glukozy we krwi, ważne jest zrozumienie, co wpływa na jego poziom, a także zdobycie wiedzy, jak uniknąć niskich i wysokich glikemii. Leki i insulina mogą pomóc obniżyć wysoki poziom cukru we krwi, jednakże są one podawane z zewnątrz. Czym innym jest poleganie na organizmie, który automatycznie dostosowuje poziom insuliny do poziomu glukozy  we krwi. Regulatory zewnętrzne mogą działać nawet po osiągnięciu prawidłowego poziomu glukozy we krwi, powodując zbytnie obniżenie poziomu glukozy (hipoglikemia). Hipoglikemia jest definiowana przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne jako zmniejszenie stężenia glukozy we krwi (potocznie „spadek cukru”) poniżej 3,9 mmol/l (<70 mg/dL), niezależnie od występowania objawów4.

Na poziom glukozy  we krwi wpływa w istocie bardzo wiele powiązanych ze sobą czynników i łatwo jest poczuć się przytłoczonym wszystkimi aspektami, o których trzeba pamiętać podczas kontrolowania poziomu glukozy  we krwi. Uważne przyjrzenie się codziennym okolicznościom, takim jak dieta, aktywność i sen, jest świetnym początkiem.

Poziom glukozy we krwi po posiłkach

Glukozę przyjmujemy bezpośrednio z pożywienia i napojów, dlatego dbanie o dietę jest jednym z pierwszych kroków w leczeniu cukrzycy. Zwracanie uwagi na to, co jesz i pijesz, jest jednym z najważniejszych elementów zarządzania poziomem glukozy i wydłużania czasu spędzanego w zakresie docelowym*.

Organizm każdego człowieka jest inny, dlatego istotne jest, aby słuchać swojego ciała i konsultować się z lekarzem na każdym etapie zarządzania poziomem glukozy. Dieta, która działa dobrze u jednego pacjenta, może nie działać u Ciebie. Istnieje kilka podstawowych zasad, o których należy pamiętać8 przy planowaniu posiłków związanych z zarządzaniem poziomem glukozy:

  • Kluczem jest konsekwencja. Zachowaj regularność w spożywaniu posiłków9 i upewnij się, że umiesz oszacować jaką ilość węglowodanów spożywasz w danym posiłku10. Skonsultuj się z lekarzem, aby dowiedzieć się, jaki plan żywieniowy jest najlepszy w Twoim przypadku.
  • Nie musisz bezwzględnie unikać węglowodanów. Osoby żyjące z cukrzycą powinny dążyć do tego, by z węglowodanów pochodziła mniej więcej  połowa kalorii. Liczenie węglowodanów to metoda, której można użyć, aby dopasować ich spożycie do dawki insuliny8. Porozmawiaj ze swoim lekarzem jaka masz wrażliwość na insulinę w danej porze dnia. Pamiętaj, że każdy pacjent jest inny i ma inne zapotrzebowanie na insulinę. Na wizycie lekarz ustali z Tobą indywidualne dawkowanie insuliny. Ważne jest także określenie, jakich węglowodanów należy unikać i ile należy ich spożywać w ciągu dnia;
  • Planuj posiłki i bądź przewidujący. Aby utrzymać poziom glukozy w docelowym zakresie i uniknąć hipoglikemii, należy mieć pod ręką przekąski i/ lub sok owocowy. Pamiętaj o tym zawsze gdy wychodzisz z domu.

Czy spożycie wody wpływa na poziom cukru we krwi?

Woda jest jednym z najlepszych napojów dla osób żyjących z cukrzycą, ponieważ nie zawiera węglowodanów ani kalorii. Należy pamiętać, że podwyższony poziom glukozy we krwi może nasilać odwodnienie. Dzieje się tak dlatego, że nerki próbują pozbyć się dodatkowej glukozy z krwi poprzez wydalanie  jej  z moczem, absorbując przy tym wodę. Regularne picie wody pomaga zapobiegać odwodnieniu12. Na poziom nawodnienia może również wpływać temperatura. Upewnij się, że przyjmujesz wystarczającą ilość płynów, gdy Twoje ciało się poci. Ciepło powoduje także otwarcie naczyń krwionośnych, to z kolei prowadzi do szybszego wchłaniania insuliny – dlatego warto monitorować poziom glukozy we krwi, jeśli temperatura na zewnątrz jest szczególnie gorąco13.

Jak alkohol wpływa na  poziom glukozy we krwi?

Pacjenci często zastanawiają się, jak alkohol wpływa na poziom glukozy we krwi.  Spożycie alkoholu może wywoływać hipoglikemię – dzieje się tak, ponieważ wątroba przedkłada przetwarzanie alkoholu nad utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy  we krwi14. Kilka wskazówek, o których należy pamiętać przed wypiciem alkoholu i podczas spożywania go:

  • porozmawiaj z lekarzem o tym, w jakich ilościach alkohol może być przyjmowany przez diabetyka,
  • nie pij alkoholu na pusty żołądek, podczas spożywania alkoholu spożywaj posiłki
  • zwracaj uwagę na rodzaj spożywanego alkoholu,
  • zastanów się, ile kalorii zawiera Twój napój,
  • częściej monitoruj poziom glikemii we krwi, zarówno podczas spożywania alkoholu jak i kilka godzin po zakończeniu spożywania
  • poinformuj osoby w swoim otoczeniu, co może się stać, jeśli poziom glukozy zacznie spadać i daj im jasne wytyczne jak mają zareagować
  • przed snem oraz podczas snu sprawdź poziom glukozy we krwi15.

Poziom glukozy we krwi po ćwiczeniach fizycznych

Aktywność fizyczna może pomóc obniżyć poziom glukozy we krwi16. Ćwiczenia zwiększają wrażliwość organizmu na insulinę, co oznacza, że mięśnie lepiej wykorzystują glukozę zawartą we krwi. Bądź świadomy tego, w jaki sposób ćwiczenia wpływają na poziom glukozy we krwi i porozmawiaj z lekarzem na temat aktywności, która będzie dla Ciebie najwłaściwsza.

Poziom glukozy we krwi a sen

Czy brak snu podnosi poziom glukozy  we krwi u osób z cukrzycą? Sen odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu organizmu. Krótszy czas snu wiąże się z wyższym poziomem hemoglobiny glikowanej (HbA1c) u osób z cukrzycą typu 117. Co istotne – niewystarczająca ilość snu u osób  bez cukrzycy wiąże się ze spadkiem wrażliwości na insulinę nawet o 30%18! Praktykowanie dobrej higieny snu może pozytywnie wpłynąć na zarządzanie poziomem glukozy.

Monitorowanie poziomu glukozy w organizmie

Jeśli doświadczasz wahań  poziomu glukozy, nie będąc pewnym ich przyczyny, wiedz, że nie jesteś w tym osamotniony/-a. Monitorowanie stanu zdrowia to praca na pełen etat, więc bądź wyrozumiały dla siebie, jeśli od czasu do czasu przegapisz sygnały dotyczące poziomu glukozy. Za każdym razem, gdy wystąpi nieoczekiwana zmiana poziomu glukozy, zanotuj ją w telefonie lub w dzienniczku diabetyka. Każdy organizm jest inny, dlatego warto dowiedzieć się, co wywołuje wahania poziomu glukozy w Twoim przypadku. Porozmawiaj ze swoim lekarzem o wahaniach glikemii, których doświadczasz.

Korzystanie z technologii, takiej jak system ciągłego monitorowania poziomu glukozy rt-CGM Dexcom G6, pomaga w monitorowaniu poziomu glukozy w ciągu całej doby, umożliwiając precyzyjne określenie, kiedy nastąpiły zmiany. Dzięki temu można podjąć konkretne, nakierowane na przyczynę działania†. System Dexcom G6 mierzy poziom glukozy i wysyła te dane do kompatybilnego smartfona‡ co 5 minut.

Treści zawarte w tym artykule służą wyłącznie celom informacyjnym. Nie zastępują one profesjonalnej porady medycznej, diagnozy ani leczenia. W przypadku jakichkolwiek pytań należy zawsze zasięgnąć porady lekarza lub pracownika służby zdrowia.

* Porozmawiaj ze swoim lekarzem, aby określić docelowy zakres stężenia glukozy, jak również wysoki i niski poziom glikemii.

† Jeśli alerty dotyczące poziomu glukozy i odczyty z urządzenia G6 nie są zgodne z objawami lub oczekiwaniami, w celu podjęcia decyzji terapeutycznej należy użyć glukometru.

‡ Listę kompatybilnych urządzeń inteligentnych można znaleźć na stronie dexcom.com/compatibility.

1 Mergenthaler P. et. al., Sugar for the brain: the role of glucose in physiological and pathological brain function, Trends Neurosci. 2013;36(10):587-597, doi: 10.1016/j.tins.2013.07.001.

2 Hantzidiamantis P.J. et. al., Physiology, Glucose, StatPearls Publishing. Updated September 20, 2021. Accessed May 15, 2022.

3 Rorsman P. et. al., Pancreatic β-Cell Electrical Activity and Insulin Secretion: Of Mice and Men, Physiol Rev. 2018;98(1):117-214, doi: 10.1152/physrev.00008.2017.

4 Zalecenia kliniczne dotyczące postepowania u osób z cukrzycą 2023, Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, str. 57

5 Type 2 diabetes. Diabetes Canada. Accessed July 18, 2022. https://www.diabetes.ca/about-diabetes/type-2.

6 Insulin Resistance. American Diabetes Association. Accessed May 15, 2022. https://www.diabetes.org/healthy-living/medication-treatments/insulin-resistance.

7 Lows and highs of blood sugar. Diabetes Canada. Accessed July 18, 2022. https://www.diabetes.ca/resources/tools—resources/lows-and-highs-of-blood-sugar.

8 Basic meal planning. Diabetes Canada. Updated May 16, 2022. Accessed May 15, 2022. https://www.diabetes.ca/resources/tools—resources/basic-meal-planning.

9 Missing Meals? Avoid Dangerous Blood Sugar if You Have Diabetes. Cleveland Clinic. March 9, 2021. Accessed May 15, 2022. https://health.clevelandclinic.org/how-to-monitor-your-diabetes-when-youre-not-eating-well/.

10 Carb Counting. Centers for Disease Control and Prevention. Updated August 10, 2021. Accessed May 15, 2022. https://www.cdc.gov/diabetes/managing/eat-well/diabetes-and-carbohydrates.html.

11 Diabeteic hypoglycemia. Mayo Clinic. May 06, 2022. Accessed May 15, 2022. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetic-hypoglycemia/symptoms-causes/syc-20371525.

12 Dehydration & Diabetes. Diabetes.co.uk. January 15, 2019. Updated January 7, 2022. Accessed May 15, 2022. https://www.diabetes.co.uk/dehydration-and-diabetes.html.

13 Change in temperature can affect blood sugar levels. Piedmont. Accessed May 15, 2022. https://www.piedmont.org/living-better/change-in-temperature-can-affect-blood-sugar-levels.

14 Alcohol & Diabetes. American Diabetes Association. Accessed May 15, 2022. https://www.diabetes.org/healthy-living/medication-treatments/alcohol-diabetes.

15 Blood Sugar and Exercise. American Diabetes Association. Accessed May 15, 2022. https://www.diabetes.org/healthy-living/fitness/getting-started-safely/blood-glucose-and-exercise.

16 Diabetes management: How lifestyle, daily routine affect blood sugar. Mayo Clinic. (2022, June 3). Accessed August 17, 2022. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetes/in-depth/diabetes-management/art-20047963.

17 Borel A, et. al. Short Sleep Duration Measured by Wrist Actimetry Is Associated With Deteriorated Glycemic Control in Type 1 Diabetes. Diabetes Care. 2013: 36 (10). Accessed May 15, 2022. doi: 10.2337/dc12-2038.

18 The Impact of Poor Sleep on Type 2 Diabetes. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. March 17, 2021. Accessed May 15, 2022. https://www.niddk.nih.gov/health-information/professionals/diabetes-discoveries-practice/the-impact-o.